Introductiecursus les 5

Koan

In deze les beoefenen we voor het eerst een koan-meditatie. De geschiedenis van koans gaat terug naar de periode tussen de 8ste en 10e eeuw n.Chr. In China hadden leraren destijds ook de gewoonte vragen te stellen aan hun leerlingen om te testen hoezeer de leerlingen al in de gaten hadden waar ‘het’ om ging. Het woord koan is een verbastering van het Chinese woord kung-an, dat ‘openbare uitspraak of vraag’ betekent. Zo’n openbaar vraag en antwoord-spel lag aan de basis van wat we tegenwoordig verstaan onder koans.

In de loop der tijd veranderde de manier waarop er met koans omgegaan werd. Van een vraag die een leraar temidden van een groep leerlingen stelde, werd het steeds meer een proces dat zich afspeelde tussen de leraar en één leerling per keer. De leraar stelt een vraag en de leerling geeft daarop een antwoord.

Een koan is geen gewone vraag, waar een rationeel antwoord op mogelijk is. Een koan is vaak een vraag die heel ongerijmd klinkt, en waarbij je aanvankelijk niet weet hoe je daar een antwoord op kunt geven. Een koan is, net als zazen (zitmeditatie) en kinhin (loopmeditatie) een oefening in aandacht. Een middel om je concentratie te bundelen; één worden met de koan. Het gaat er daarbij om dat je jezelf toestaat ook andere manieren te bewandelen om tot een antwoord te komen dan strikt je rationaliteit en je nuchtere verstand. Alles wat je hebt moet je erin gooien en ook wat je niet hebt, maar ontwikkelen moet (inventiviteit/creativiteit, gevoel, emoties, lichaam, intuïtie, diepere bewustzijnslagen, eenheidsgevoel etc).

Praktisch werkt het zo: je leraar geeft je een koan. Dan richt je je tijdens de meditatie op die koan, i.p.v. op het tellen van de uitademing, wat wij nu doen. Je kunt het een beetje zien als een mantra, die je ook herhaalt. Door de herhaling kom je dieper bij de kern van de zaak.
Als je vervolgens weer een gelegenheid krijgt om met je leraar alleen te zijn, dan vraagt hij wat je koan was en geef jij een antwoord. Als het niet goed is, luidt de leraar vaak een bel, waarna je weer teruggaat naar je plek; is het antwoord wel goed, dan vraagt de leraar vaak om wat meer verduidelijking en geeft hij je daarna een nieuwe/volgende koan.

Boek om verder te lezen:
Koan, contemplatie op woorden en gebaren, door Nico Tydeman